Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης για έναν ενήλικα; Είναι διαφορετικά από αυτά της εκπαίδευση ενός ανήλικου; Τι πρέπει να μάθει ένας εκπαιδευτής ενηλίκων και ποιες μέθοδοι είναι κατάλληλες για την εκπαίδευση ενός ενήλικα; Στο άρθρο αυτό έχουμε συγκεντρώσει και παρουσιάζουμε συνοπτικά όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η σημερινή εκπαίδευση ενηλίκων στη χώρα μας αλλά και όχι μόνο.

Οι άνθρωποι σήμερα καταλήγουν ολοένα και περισσότερο στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να αφιερώσει ίσως και όλη τη ζωή του στην εκπαίδευση και μετεκπαίδευση. Η εκπαίδευση στις μέρες μας, δεν περιορίζεται μόνο στο σχολείο και στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ένα πολύ μικρό, μόνο, ποσοστό των σπουδαστών στις ανώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης κατανοεί πραγματικά ποια γνώση θα τους είναι χρήσιμη στο μέλλον. Πολλοί επιλέγουν την εξειδίκευση, καθοδηγούμενοι από τις ευκαιρίες για περαιτέρω απασχόληση ενώ άλλοι από συνάφεια του επαγγέλματος το οποίο έχουν ήδη επιλέξει.

Στην ενήλικη ζωή, ένα άτομο μπορεί να συνειδητοποιήσει την ανάγκη για περισσότερη εκπαίδευση, περισσότερο ανταποκρινόμενη στις ανάγκες του ή στις προσωπικές του επιθυμίες. Και ο κόσμος δεν παραμένει ακίνητος, αναπτύσσεται συνεχώς και αλλάζει και οι άνθρωποι δεν πρέπει να μένουν πίσω αλλά αντίθετα θα πρέπει να συμπορεύονται και να ακολουθούν την εξέλιξη. Ως εκ τούτου, η εκπαίδευση ενηλίκων γίνεται όλο και πιο δημοφιλής παγκοσμίως σήμερα.

Τα χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης ενηλίκων
Η εκπαίδευση των ενηλίκων έχει ασφαλώς ορισμένα χαρακτηριστικά που τη διακρίνουν από την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων. Η εκπαίδευση ενηλίκων έχει συνήθως πολύ πιο συγκεκριμένο και πρακτικό στόχο και σκοπό. Μπορεί να είναι μια καλή βοήθεια στην κατοχύρωση ενός νέου επαγγέλματος ή στη μετάβαση από την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην εργασία. Η εκπαίδευση ενηλίκων έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει στη βελτίωση των ήδη διαθέσιμων αρχικών γνώσεων, να τις προσαρμόσει στις τεχνολογικές ή κοινωνικές αλλαγές, να βελτιώσει τις υπάρχουσες δεξιότητες ή να κάνει τον εκπαιδευόμενο να αποκτήσει νέες.

Από την άλλη ο ίδιος ο φοιτητής στην ενηλικίωση του αντιμετωπίζει διαφορετικά την εκπαιδευτική διαδικασία. Πόσο συχνά νέοι μαθητές πηγαίνουν στις βιβλιοθήκες προσπαθώντας να διαβάσουν ενώ στην πραγματικότητα προσποιούνται ότι μελετούν; Η «μελέτη» αυτή, σύμφωνα με αυτούς, θα τους βοηθήσει να πάρουν μια συγκεκριμένη θέση στην κοινωνία, να αποκτήσουν ένα συγκεκριμένο επάγγελμα και να πετύχουν στη ζωή τους!

Η εκπαίδευση των ενηλίκων σχετίζεται κυρίως με την άμεση ανάγκη για γνώση. Ένα άτομο συνειδητά αναφέρεται για την εκπαιδευτική διαδικασία, την προσεγγίζει πολύ πιο ουσιαστικά. Συνειδητοποιώντας την ανάγκη επίτευξης ενός συγκεκριμένου στόχου, ο εκπαιδευόμενος αποκτά αυτόματα τα απαραίτητα κίνητρα πολλές φορές σε αντίθεση με έναν νέο μαθητή.

Οι ενήλικες λοιπόν, δεν μελετούν για χάρη της αξιολόγησης πάνω σε μια συγκεκριμένη ύλη ή μια υποτροφία διαβάζοντας κάτι που στην πραγματικότητα δεν το έχουν επιλέξει, αλλά εργάζονται για ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Επιπλέον, οι νέες γνώσεις, κατά κανόνα, βρίσκουν άμεσα πρακτική εφαρμογή στην επαγγελματική δραστηριότητα του ενήλικα μαθητή. Έτσι, όλες οι νέες πληροφορίες είναι πραγματικά αναγκαίες, και εξυπηρετούν την επέκταση της προοπτικής τους κάτι που συχνά δεν συμβαίνει στο ελληνικό πανεπιστήμιο.

Προβλήματα πάνω στην εκπαίδευση ενηλίκων
Οι ψυχολόγοι σημειώνουν ότι στη διαδικασία της μετάβασης των ενηλίκων από την εκπαίδευση στην εργασία, υπάρχει μια εμφάνιση ορισμένων προβλημάτων εκπαίδευσης, που σχετίζονται κυρίως με την αντίληψη της ίδιας της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Υπάρχουν βέβαια ορισμένοι μύθοι στην εκπαίδευση που εξακολουθούν να υπάρχουν και να αναπαράγονται μαζικά στην κοινωνία. Πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η εκπαίδευση πραγματοποιείται μόνο μια φορά στη ζωή τους, όταν σπούδαζαν στο πανεπιστήμιο και ούτε λόγος δε γίνεται για να αποκτήσουν επιπλέον γνώσεις και δεξιότητες περισσότερες από τα σχολικά βιβλία στην ενήλικη ζωή.

Επιπλέον, στην αντίληψη αυτή της εκπαίδευσης οι άνθρωποι είναι συχνά συνδεδεμένοι με ορισμένα στερεότυπα που δεν είναι πάντα ευχάριστα γι’ αυτούς, όπως οι αγχωτικές και εσπευσμένες εξετάσεις, το άγχος και ο φόβο τους γι’ αυτές, η παρουσία των οικονομικών προβλημάτων που είχαν ως φοιτητές κτλ. Επίσης αρνητικά επηρεάζουν πολλές φορές και οι αρνητικές αναμνήσεις των ετών που δαπανώνται στο σχολείο και μέσα στις αίθουσες των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Οι άνθρωποι που έχουν από καιρό εγκαταλείψει την εκπαίδευση ως φοιτητές, μερικές φορές είναι δύσκολο να πάνε πίσω και εκ νέου να προσπαθήσουν να μπουν πάλι στο ρόλο του μαθητή. Πρέπει οι εκπαιδευτικοί να αναγνωρίσουν ότι σε μια τόσο μεγάλη ηλικία και δεν μπορούν όλοι να το κάνουν αυτό. Ως εκ τούτου, ένα από τα καθήκοντα της εκπαίδευσης ενηλίκων είναι η εξάλειψη αυτών των προβλημάτων και των στερεοτύπων, καθώς και η δημιουργία μιας ψυχολογικά άνετης εκπαιδευτικής διαδικασίας για την απόκτηση γνώσης.

Το πρόβλημα του φόβου να δείξει κανείς την «ανικανότητά» του απέναντι σε άλλους μαθητές μπορεί να λυθεί εύκολα κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχει μια άποψη ότι οι ενήλικες πρέπει να συμπεριληφθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία με το να γίνουν πρακτικά συν-συγγραφείς του εκπαιδευτικού κύκλου. Ένας φοιτητής είναι σε θέση να αναλάβει την ευθύνη για τη συμμετοχή στην εκπαίδευση ανεξάρτητα από παροτρύνσεις και εξαναγκασμούς, καθώς το επίπεδο των κινήτρων είναι υψηλότερο γι’ αυτόν από ό, τι για έναν νεαρό μαθητή.

Υπάρχει μια άποψη ότι με την ηλικία, η ικανότητα του ανθρώπου να απομνημονεύει μηχανικά το εκπαιδευτικό υλικό υλικό χειροτερεύει, έτσι ώστε το να πάρει νέες γνώσεις είναι ήδη ένα πρόβλημα από μόνο του. Ωστόσο, η ιστορία γνωρίζει παραδείγματα απόκτησης νέων γνώσεων ακόμη και στους ηλικιωμένους. Στην πραγματικότητα, όσο παλαιότερο είναι ένα άτομο, τόσο χειρότερα αντιμετωπίζει με επιτυχία δυσκολίες με τη μνήμη, την όραση, την ακοή, και το συνολικό επίπεδο της δραστηριότητας του. Το ηθικό του πέφτει. Ωστόσο, η επιστήμη είναι σε θέση να αποδείξει ότι η άμεση δυνατότητα να αποκτηθούν νέες γνώσεις μέσω της εκπαίδευσης από ενήλικες που δεν υπόκεινται σε σημαντικές αλλαγές, καθώς και τα πρόσωπα που ασχολούνται με την πνευματική εργασία, μπορούν να αποθηκευτούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ιδιαίτερα. Ως εκ τούτου, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι πιο πιθανό η γενική φυσική κατάσταση να επηρεάζει τη μείωση των ευκαιριών μάθησης στους ενήλικες. Ωστόσο, με την κατάλληλη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αυτές οι δυσκολίες μπορούν να ελαχιστοποιηθούν ή ακόμη και να αποφευχθούν εντελώς. Επιπλέον, οι ενήλικες, σε αντίθεση με τους νέους είναι σε θέση να με σαφήνεια και όσο το δυνατόν ακριβέστερα να αξιολογούν τη δύναμή τους κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, και μοιράζουν το χρόνο τους ώστε να το χρησιμοποιούν σωστά, έτσι ώστε το να ασχολούνται με την εκπαίδευση τους δεν είναι ένα βάρος, αλλά η εκπαιδευτική διαδικασία παραμένει έτσι αρκετά αποτελεσματική.

Όπως γνωρίζετε, είναι πιο πιθανό να μην αποθηκεύονται αφηρημένες πληροφορίες στη μνήμη, αλλά συγκεκριμένα πράγματα που στοχεύουν στην επίλυση ορισμένων καθηκόντων αποθηκεύονται πολύ πιο εύκολα. Έτσι, ο δάσκαλος είναι επιφορτισμένος όχι μόνο να κάνει τον σπουδαστή να ενδιαφερθεί για την εκπαίδευσή του, αλλά και να δείξει τις δυνατότητες χρήσης της στην πράξη.

Η ανάγκη για εκπαίδευση ενηλίκων
Ένα άτομο μαθαίνει καθ’ όλη τη ζωή του μέσω του συστήματος εκπαίδευσης. Εάν δεν παρακολουθεί συγκεκριμένα μαθήματα, συχνά μορφώνεται μέσω της αυτοδιδασκαλίας. Στον σύγχρονο κόσμο, ο οποίος όπως αναφέραμε, δεν παραμένει σταθερός και αναπτύσσεται διαρκώς, η απόκτηση πρόσθετης γνώσης παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών καθιστά αναγκαία την απόκτηση επιπλέον δεξιοτήτων. Στις προηγούμενες δεκαετίες, οι νέοι και οι ενήλικες ήταν απαραίτητο να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν έναν υπολογιστή, αλλά τώρα η ικανότητα να ξέρουν όλες τις βασικές του λειτουργίες έγινε υποχρεωτική και αυτονόητη. Εμφανίστηκαν λοιπόν νέα εργαλεία εκπαίδευσης για την εργασιακή δραστηριότητα και τη ζωή γενικά.

Συνεχώς αναπτύσσονται νέα προγράμματα και τεχνικές μέσα από την εκπαίδευση, η επιτυχής ανάπτυξη των οποίων συμβάλλει στην επίτευξη μεγάλης εξέλιξης στην εργασία, και στην προώθηση της σταδιοδρομίας του ανθρώπου. Από την άλλη, η σύγχρονη κοινωνία γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη και στον κοινωνικό τομέα. Ένα άτομο έχει σήμερα περισσότερες ευκαιρίες να κάνει μια επιλογή: από την τράπεζα στην οποία θα επενδύσει τις αποταμιεύσεις του, μέχρι τον εκπαιδευτικό φορέα στο οποίο θα στείλει τα παιδιά του. Ωστόσο, για να λάβουν οι άνθρωποι τις σωστές αποφάσεις, πρέπει να έχουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο γνώσης και εκπαίδευσης, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της εποχής.

Για παράδειγμα, η γνώση ξένων γλωσσών σήμερα είναι σχεδόν απαραίτητη για μια άνετη ζωή και εργασία. Πολλές επιχειρήσεις έχουν πελάτες και συνεργάτες σε άλλες χώρες, οι άνθρωποι ταξιδεύουν πολύ κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους αλλά και του εργάσιμου. Κάποιοι κινούνται συνεχώς από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη. Χωρίς ξένες γλώσσες, είναι σχεδόν αδύνατο να ζήσουν, παρόλα αυτά όμως στην ανώτατη εκπαίδευση δεν τους δίνεται πάντα η δέουσα προσοχή. Μερικές φορές υπάρχει ανάγκη για σπουδές γλωσσών, και οι ενήλικες πρέπει να το ψάξουν μόνοι τους, ως προς την εκπαίδευσή τους σε αυτό τον τομέα.

Τέλος ο κύριος στόχος ενός ενήλικα μπορεί να είναι η ικανοποίηση μέσω της εκπαίδευσης, των προσωπικών αναγκών του, από την άποψη της προσωπικής ανάπτυξης και όχι της επαγγελματικής. Πολλοί άνθρωποι συνειδητά πηγαίνουν για να μελετήσουν τα τάδε ή τα δείνα πράγματα για τη δική τους ανάπτυξη και αυτο-βελτίωση. Αν και, δυστυχώς, πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο ρυθμός της σύγχρονης ζωής δεν αφήνει πάντα την ευκαιρία να καλύψει επαρκώς κανείς αυτή την ανάγκη του για εκπαίδευση.

Οι μέθοδοι διδασκαλίας των ενηλίκων στην εκπαίδευση
Κατά την δημιουργία ενός εκπαιδευτικού προγράμματος σπουδών για ενήλικες, είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των μαθητών. Στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας στην εκπαίδευση βρίσκεται ένα ειδικό τμήμα της παιδαγωγικής, μια κατεύθυνση στην εκπαίδευση. Ένα από τα κύρια αξιώματα του σχετίζεται με το γεγονός ότι οι ενήλικες παίζουν σημαντικό ρόλο στην απόκτηση της γνώσης, και καθορίζουν από μόνοι τους το πεδίο της μελέτης, τις ημερομηνίες, τις μορφές και τις μεθόδους. Είναι η λεγόμενη «κινητήρια δύναμη», ενώ για το δάσκαλο παραμένει η διαχείριση βέβαια της εκπαίδευσης, καθώς και ένας ρόλος που περιλαμβάνει κυρίως συμβουλευτικές λειτουργίες. Σε αυτή την περίπτωση, η εκπαίδευση ενηλίκων πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα ψυχολογικά αλλά και τα ηλικιακά χαρακτηριστικά των μαθητών.

Η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία των μεμονωμένων μαθημάτων. Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε όχι μόνο ως εκπαιδευτικοί, με σαφήνεια τον σκοπό κάθε συγκεκριμένου μαθήματος. Είναι σημαντικό όχι μόνο να μεταφερθεί η γνώση, αλλά και να αυξηθεί το δυναμικό των συμμετεχόντων στη διαδικασία της εκπαίδευσης.

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μέθοδοι στη διδασκαλία ενηλίκων, οι οποίες μπορούν να συνδυαστούν ανάλογα με τους επιδιωκόμενους στόχους του κάθε ενήλικα. Η εκπαίδευση μπορεί να λάβει τη μορφή παρουσιάσεων, σεμιναρίων, επιχειρηματικών εκπαιδεύσεων, συζητήσεων, περιπτωσιολογικών μελετών κ.ο.κ. Η διδασκαλίες μπορούν να διεξαχθούν τόσο σε ομάδες όσο και ξεχωριστά ως ατομικό μάθημα. Η επιλογή των μεθόδων διδασκαλίας συνδέεται άμεσα με τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν.

Οι σύγχρονες τεχνικές εγκαταστάσεις επιτρέπουν τη χρήση προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου, γεγονός που καθιστά τη διαδικασία μάθησης πιο ευρεία και προσβάσιμη. Η μέθοδος του αποκαλούμενου brainstorming είναι πολύ δημοφιλής, στην οποία μια ομάδα ανθρώπων μοιράζεται τις ιδέες και τις σκέψεις τους, πράγμα που μας επιτρέπει να βρούμε μια λύση που δημιουργούν οι κοινές προσπάθειες σε ένα σημαντικό πρόβλημα.

Πολλοί ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί σημειώνουν ότι στο σχηματισμό των τάξεων των ενηλίκων, το πιο αποτελεσματικό έργο είναι σε ομάδες ή σε ζεύγη. Αυτή η μορφή εκπαίδευσης συμβάλλει στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και του μέγιστου καλού περιβάλλοντος, στο οποίο θα εφαρμοστεί η αποκτηθείσα γνώση. Μελετώντας σε μια ομάδα, οι μαθητές πιο εύκολο να αισθάνονται οι άμεσοι συμμετέχοντες της διαδικασίας και σε κάποιο βαθμό συν-διδάσκαλοι του μαθήματος, δεδομένου ότι η γνώση μεταδίδεται όχι μόνο έναν δάσκαλο, αλλά και από τους υπόλοιπους φοιτητές.

Το καθήκον ενός δασκάλου ή εκπαιδευτικού είναι όχι μόνο να διαδώσει άμεσα τις γνώσεις του, αλλά και να ενσταλάξει δεξιότητες που μέσω της εκπαίδευσης θα επιτρέψουν στους μαθητές να αναζητήσουν πληροφορίες από μόνοι τους και να συνεχίσουν να μαθαίνουν νέα πράγματα μέσω της εκπαίδευσης.

Μορφές εκπαίδευσης ενηλίκων
Οι μορφές εκπαίδευσης για ενήλικες καθορίζονται πάλι, με βάση τους ειδικούς στόχους της εκπαίδευσης. Οι πιο συνηθισμένες από αυτές τις μορφές εκπαίδευσης μπορούν να θεωρηθούν τα κλασικά εκπαιδευτικά μαθήματα ή τα εντατικά, τα οποία χαρακτηρίζονται από το γεγονός ότι για ένα συγκεκριμένο και προκαθορισμένο χρόνο, οι μαθητές ακούν διαλέξεις που τους βοηθούν να βελτιώσουν τις γνώσεις τους.

Η αυτοδιδασκαλία στην εκπαίδευση διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη εκπαίδευση ενηλίκων. Οι σπουδαστές που εκπαιδεύονται αποκτούν γνώση εντελώς ανεξάρτητα, χωρίς τη συμμετοχή του δασκάλου. Η σημασία αυτής της μορφής εκπαίδευσης στις μέρες μας οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι ενήλικες δεν έχουν πάντα αρκετό χρόνο για να παρακολουθήσουν μαθήματα και να εκπαιδευτούν. Μπορεί να μην συμπίπτουν με τα ενδιαφέροντα τους ή απλώς να μην μπορεί να τα προσαρμόσουν με το πρόγραμμα εργασίας τους.

Η επιλογή των μορφών εκπαίδευσης ενηλίκων εξαρτάται από τους στόχους που επιδιώκει ο σπουδαστής, καθώς και από τις προσωπικές του προτιμήσεις. Εξάλλου, όπως έχει επανειλημμένα σημειωθεί, η ψυχολογική άνεση και η προσαρμοστικότητα του μαθήματος διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της εκπαίδευσης των ενηλίκων.

Προτεινόμενα σεμινάρια:

Σεμινάριο στην Παιδοψυχολογία

Σεμινάριο στη Διακόσμηση εσωτερικών χώρων

Σεμινάριο στη Δραματοθεραπεία